“Valilik, Erzurum’un Su Medeniyetini Belgeselleştiriyor”Erzurum Çeşmeleri

ehaber/Sema Örs

Erzurum’un taşlarında yankılanan su sesi, artık yalnızca geçmişin değil; bugünün de tanığı. Erzurum Valiliği’nin öncülüğünde yürütülen belgesel çalışmasıyla, şehrin asırlık çeşmeleri yeniden gün yüzüne çıkarılıyor. Osmanlı’dan Selçuklu’ya uzanan mimari miras, suyun sosyal ve kültürel yaşamdaki yeriyle birlikte kayıt altına alınırken; bu sessiz yapılar, Erzurum’un su medeniyetini anlatan görsel bir hafıza haline geliyor.. Valilik tarafından yapılan açıklamada, Erzurum şehir merkezinde tescilli 175 çeşmenin bulunduğu belirtildi. Bu çeşmeler, Palandöken Dağı eteklerinden gelen dağ suları ve 31 farklı yeraltı kaynağıyla beslenerek yüzyıllardır şehre hayat veriyor. Her biri, vakıf kültürünün, hayırseverlik anlayışının ve toplumsal dayanışmanın taşlara işlenmiş birer örneği olarak değerlendiriliyor. Çeşmelerin mimarisi, dönemsel özellikleriyle birlikte Erzurum’un kültürel kimliğini şekillendiriyor. 13. yüzyıla tarihlenen Çifte Minareli Medrese Çeşmesi, Erzurum’un en eski ve anıtsal çeşmesi olarak öne çıkarken; 1556 tarihli Şabahane Çeşmesi, Kanuni Sultan Süleyman döneminden günümüze ulaşan en eski Osmanlı kitabeli çeşme olma özelliğini taşıyor. Evliya Çelebi’nin “zülâl-i hayat” diye tanımladığı Cennet Çeşmesi ise, halk arasında sağlık ve maneviyatla ilişkilendirilen bir kültürel sembol olarak dikkat çekiyor. Valilik açıklamasında, çeşmelerin korunması ve ihyası için yürütülen projelerin devam edeceği, bu yapıların hem tarihî hem de turistik değer taşıdığı vurgulandı. Erzurum’un “çeşmeler şehri” kimliği, bu çalışmalarla birlikte yeniden görünür hale geliyor. Tescilli çeşmelerden öne çıkan bazıları şöyle sıralanıyor: Abdullah Paşa Çeşmesi (Emir Şeyh Camii) – 1791, Erzurum Valisi Hacı Abdullah Paşa tarafından yaptırıldı. Akpınar Çeşmesi – 1745’te onarım görmüş, suyun bolluğu ve berraklığıyla bilinir. Ali Paşa Camii Çeşmesi – 1693’te onarılan, sekiz lüleli su akışıyla dikkat çeker. Bakırcı Camii Çeşmesi – 1720’de camiyle birlikte yapılmış, abdest için yedi lüleli düzeni vardır. Cennet Çeşmesi – Erzurum’un en eski çeşmelerinden, Evliya Çelebi tarafından “zülâl-i hayat” diye tanımlanmıştır. Cürübe (Palandöken Meydan) Çeşmesi – 19. yüzyıl mimari özellikleriyle özgün bir tasarıma sahip. Çifte Minareli Medrese Çeşmesi – 13.-14. yüzyıl, Erzurum’un en eski ve anıtsal çeşmesi. Çeteci Abdullah Paşa Çeşmeleri I-II – 1754 tarihli, mermer ve bronz kitabeleriyle bilinir. Dörtgüllü Çeşme – 1745’te İbrahim Paşa tarafından yaptırıldı, Erzurum’daki tek dört yüzlü çeşme. Eminkurbu Çeşmesi – 1798 tarihli, 2021’de ihya projesi kapsamında yeniden inşa edildi. Esatpaşa Camii Çeşmeleri – 1852’de Erzurum Valisi Esat Muhlis Paşa tarafından yaptırıldı. Feyzi Bey Çeşmesi – 1849 tarihli, restorasyonu 2021’de tamamlandı. Gümüşgöz Çeşmesi – 1775’te Mustafa Ağa tarafından yaptırıldı. Habip Efendi (Sıvırcık) Çeşmesi – 1708’de Âlim Muhammed Habib Efendi tarafından inşa edildi. Hacı Cuma Camii Çeşmesi – 1630’da Karayazıcızâde Abdullah tarafından yaptırılan cami ile birlikte. Kale Çeşmesi – 1681’de Kale Ağası Ali Ağa tarafından yaptırıldı, Osmanlı kale içi su ihtiyacını karşılıyordu. Kırkçeşme – 16. yüzyılda Sadrazam Rüstem Paşa tarafından yaptırıldı, Erzurum’un en eski Osmanlı su yapılarından. Şabahane (Şafiiler) Çeşmesi – 1556 tarihli, Kanuni döneminde Yakup adlı hayırsever tarafından yaptırıldı. Yazıcızâde Çeşmesi – 1750’de İbrahim Paşa tarafından yaptırıldı, vakfiye belgesi Erzurum Arkeoloji Müzesi’nde. Zeynel Çeşmesi – 1698 tarihli, bol su akışıyla bilinir, Kırkçeşme sularına bağlıdır.